Κλινική Διαιτολόγος, Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας, Ερρίκος Ντυνάν
Οι πρωτεΐνες είναι απαραίτητες για τη φυσιολογική λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Συμμετέχουν στην επούλωση, στη διατήρηση μυϊκής μάζας, στην άμυνα του οργανισμού και στη σωστή λειτουργία οργάνων και ορμονών.
Στην κλινική πράξη, ο ρόλος τους γίνεται ακόμη πιο σημαντικός: ηλικιωμένοι, ασθενείς σε νοσηλεία ή με χρόνια νοσήματα χρειάζονται επαρκή και σωστά επιλεγμένη πρόσληψη πρωτεϊνών για να αποφευχθεί η δυσθρεψία, η υποθρεψία και η σαρκοπενία.
Οι πρωτεΐνες προέρχονται είτε από ζωικές πηγές (κρέας, ψάρι, γαλακτοκομικά, αυγά) είτε από φυτικές πηγές (όσπρια, δημητριακά, ξηρούς καρπούς, σόγια κ.α.).
Τι δείχνουν οι πιο πρόσφατες μελέτες και οι κατευθυντήριες οδηγίες:
- Οι ζωικές πρωτεΐνες απορροφώνται πιο εύκολα και είναι πλήρεις σε απαραίτητα αμινοξέα. Πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση/μετα-ανάλυση RCTs βρήκε ότι οι φυτικές έναντι ζωικών πρωτεϊνών είχαν οριακά κατώτερη επίδραση στη μυϊκή μάζα συνολικά (SMD≈−0.20), κυρίως σε νεότερους ενήλικες, ενώ η διαφορά εξαλείφεται σε ≥60 ετών όταν οι συνολικές πρωτεΐνες/EAAs είναι επαρκείς. Άλλες μετα-αναλύσεις σε ευάλωτους πληθυσμούς έδειξαν συγκρίσιμες βελτιώσεις όταν η συνολική πρόσληψη και η λευκίνη είναι επαρκείς.
- Οι φυτικές πρωτεΐνες συμβάλλουν σημαντικά στην καρδιαγγειακή υγεία, μειώνουν τον κίνδυνο χρόνιων νοσημάτων και με σωστούς συνδυασμούς και την ενδεχόμενη ενίσχυση/εμπλουτισμό, μπορούν να καλύψουν πλήρως τις ανάγκες. Η αντικατάσταση ζωικής με φυτική πρωτεΐνη σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου, ΣΔτ2 και θνησιμότητας σε μεγάλες μετα-αναλύσεις προοπτικών μελετών. Το όφελος είναι εμφανές όταν αντικαθίστανται το κόκκινο/επεξεργασμένο κρέας από όσπρια, ξηρούς καρπούς, προϊόντα σόγιας.
Μύθοι & Αλήθειες (❌ ✅)
- ❌ «Οι φυτικές πρωτεΐνες είναι κατώτερες»
✅ Σωστός συνδυασμός = πλήρης κάλυψη - ❌ «Μόνο οι αθλητές χρειάζονται πολλή πρωτεΐνη»
✅ Χρειάζονται και ηλικιωμένοι/ασθενείς - ❌ «Όσο περισσότερη πρωτεΐνη τόσο καλύτερα»
✅ Η υπερβολή μπορεί να επιβαρύνει νεφρά/ήπαρ
Τι ισχύει
- Με το σωστό συνδυασμό φυτικές και ζωικές πρωτεΐνες λειτουργούν συνεργικά για τους μύες.
- Οι φυτικές πρωτεΐνες συνδέονται με μικρότερο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων και εμφάνιση ΣΔτ2.
- Συνδυάστε σωστά φυτικές τροφές: όσπρια + δημητριακά = πλήρης πρωτεΐνη.
- Εντάξτε ποικιλία: σόγια, ξηροί καρποί, σπόροι, γαλακτοκομικά ή ψάρι.
- Κατανείμετε την πρωτεΐνη μέσα στη μέρα: δεν αρκεί μόνο ένα γεύμα πλούσιο σε πρωτεΐνη.
- Συνδυάστε τη κίνηση: η άσκηση (ιδιαίτερα οι ασκήσεις αντίστασης) βοηθούν την πρωτεΐνη να αξιοποιηθεί βέλτιστα στους μύες.
- Εξατομίκευση: οι ανάγκες αλλάζουν ανά ηλικία και πάθηση, γι’ αυτό η καθοδήγηση από τον κλινικό διαιτολόγο είναι καθοριστική.
- Σκευάσματα εντερικής διατροφής : σε ασθενείς που σιτίζονται τεχνητά, επιλέγουμε φόρμουλες υψηλής πρωτεΐνης (πολυμερικές ή ημιστοιχειακές) με καλή ανεκτικότητα
- Αξιολόγηση της έκβασης (βάρος, FFM, δύναμη χειρολαβής, CRP/αλβουμίνη, λειτουργικότητα)
Προτεινόμενες Αναλογίες Φυτικών & Ζωικών Πρωτεϊνών
ανά Πάθηση
|
Κατηγορία / Πάθηση |
Σύνολο Πρωτεΐνης (g/kg/ημέρα) |
Προτεινόμενη αναλογία φυτικών/ζωικών |
Σχόλια |
|
Υγιείς ενήλικες |
0.8–1.0 |
50% φυτικές – 50% ζωικές |
Ισορροπία για ποικιλία αμινοξέων και καρδιοπροστασία |
|
Ηλικιωμένοι / Σαρκοπενία |
1.0–1.2 (έως 1.5) |
40% φυτικές – 60% ζωικές |
Έμφαση σε ζωικές (πιο άμεση μυϊκή υποστήριξη), αλλά και φυτικές για καρδιαγγειακό όφελος, συνδυασμό με άσκηση αντίστασης, τρόφιμα πλούσια σε λευκίνη |
|
Νοσηλευόμενοι / μετεγχειρητικοί |
1.2–1.5 |
30–40% φυτικές – 60–70% ζωικές |
Προτεραιότητα σε υψηλής βιοδιαθεσιμότητας πηγές για ταχεία ανάρρωση |
|
Κριτικά πάσχοντες (ΜΕΘ) |
1.2–2.0 |
20–30% φυτικές – 70–80% ζωικές (μέσω σκευασμάτων) |
Χρησιμοποιούνται κυρίως εξειδικευμένα σκευάσματα υψηλής περιεκτικότητας |
|
Χρόνια Νεφρική Νόσος (G3–G5 χωρίς αιμοκάθαρση) |
0.6–0.8 |
70–80% φυτικές – 20–30% ζωικές |
Προτίμηση σε φυτικές πηγές (χαμηλότερο φωσφόρο/κορεσμένα λιπαρά) έμφαση σε φυτοφαγικές δίαιτες με προσεκτική παρακολούθηση ώστε να αποτραπεί υποθρεψία/σαρκοπενία , αποφυγή διαιτών χαμηλών σε πρωτεϊνη σε μεταβολικά ασταθείς. |
|
Ασθενείς σε αιμοκάθαρση |
1.0–1.2 |
50% φυτικές – 50% ζωικές |
Ισορροπία για κάλυψη απωλειών αλλά και έλεγχο φωσφόρου/καλίου |
|
Ασθενείς με νεοπλασίες |
1.2–1.5 (έως 2.0 σε καχεξία) |
40% φυτικές – 60% ζωικές |
Ανάγκη για ενίσχυση μυϊκής μάζας, αντιφλεγμονώδη δράση φυτικών |
|
Αθλητές / αθλούμενοι |
1.2–2.0 |
50% φυτικές – 50% ζωικές (ή 40/60 σε υψηλές εντάσεις) |
Ορθή κατανομή στη διάρκεια της ημέρας, ποικιλία πηγών |
Table 1: Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες των ESPEN, ASPEN, KDIGO, WHO για την πρόσληψη πρωτεΐνης ανάλογα με την κατάσταση υγείας.
Ενδεικτική απεικόνιση: το ποσοστό φυτικών/ζωικών πρωτεϊνών ανά πάθηση.
Επομένως, η σωστή διαχείριση στη συνολική πρόσληψη πρωτεΐνης μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ανάρρωση, τη θρέψη και την ποιότητα ζωής των ασθενών. Η καθοδήγηση από τον κλινικό διαιτολόγο κρίνεται απαραίτητη για την αποφυγή ελλείψεων και την επίτευξη της καλύτερης διατροφικής θεραπείας. Η εξατομίκευση (νόσος, στάδιο, στόχοι, ανοχή ασθενούς) και η συμμόρφωση σύμφωνα με τις οδηγίες (ESPEN/ASPEN/KDIGO) παραμένουν καθοριστικές για την έκβαση.
Βιβλιογραφία
- Singer P, et al. ESPEN practical & partially revised guideline: Clinical nutrition in the ICU (2023). Clinical Nutrition. (espen.org)
- Volkert D, et al. ESPEN Practical Guideline—Clinical nutrition & hydration in geriatrics (2022)· και ESPEN Guideline (2019). (espen.org)
- Arends J, et al. (2017) και ESPEN Practical Guideline in Cancer (2021).(espen.org)
- KDIGO 2024 CKD Guideline. (kdigo.org)
- Naghshi S, et al. (2020) Total, animal & plant protein and mortality—meta-analysis. BMJ. (BMJ)
